Το κράτος των Ηραιατών
Η Ηραιάτιδα χώρα είναι ένας πανάρχαιος χώρος στη κοιλάδα του Αλφειού ποταμού και είχε πρωτεύουσα την Αρχαία Ηραία που λείψανα της βρίσκονται στα χωριά Άγιος Ιωάννης και Ανεμοδούρι, της Μεσαιωνικής Λιοδώρας, της αποδοτικής προθήκης της Γορτυνίας.

Η κοιλάδα αυτή του Αλφειού είναι ένας απέραντος ερειπιώνας που κρύβει μια ιστορική διαδρομή, που χάνεται στα βάθη των αιώνων και ήταν ονομαστή από τους χρόνους της απώτατης ιστορίας. Στα σπλάχνα της κρύβει αρχαιολογικά λείψανα γνωστά κι άγνωστα που ανάγονται ακόμη και στη προϊστορική εποχή και είναι αδιάψευστα μαρτύρια της Ηραιάτιδος χώρας, ριζωμένα σ’ ένα παρελθόν που οι απαρχές του βρίσκονται πριν την ιστορία.

Μόνο με τη γνώση κι εκτίμηση της ιστορικότητας αυτού του τόπου θ’ αποφύγουμε τον αφανισμό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Αν δεν ξέρεις τη μακραίωνη ιστορία της, που έχει τις ρίζες της στη μυθολογία, αν δεν ανακαλύψεις αυτόν τον Ηραιάτικο χώρο που αναφέρουν ο Περιηγητής Παυσανίας, ο γεωγράφος Στράβων, οι ιστορικοί Ξενοφών και Πολύβιος, ο ποιητής Ριανός και τόσοι άλλοι, θα νομίσεις πως η Ηραία είναι ασήμαντη. Κι όμως είναι σημαντική, διότι ολόκληρη η περιοχή της Ηραίας δείται επισταμένης και συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας διότι στα περισσότερα μνημεία κρύβονται « έτι εν τοις κόλποις της αρχαιοτάτης ταύτης χώρας » . Μια μέλλουσα ανασκαφή μπορεί να φέρει στο φώς « και μυκηναϊκά ως και προμυκηναϊκά  μνημεία και τάφους σπηλαιώδεις ή θολωτούς », όπως τονίζει στην αρχαιολογική του έρευνα ο καθηγητής Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς.

Αναφέρονται αυτά τα λείψανα από τότε που μπαίνουν τα θεμέλια κάθε εκφράσεως του Ελληνισμού και διαδραματίζονται συμβάντα που ίσως δεν τα γνωρίζουμε, όμως στον απόηχο τους συλλαμβάνουμε από τα ιστορικά γεγονότα που είναι πλακωμένα στα ερείπια της.

Ιστορικό Σταυροδρόμι
Κατά τους ιστορικούς χρόνους η Ε’ Μυκηναϊκή οδός ξεκινούσε από το Άργος και κατευθυνόταν είτε προς Λακωνία, είτε προς Ηραία και αρχαία Ολυμπία παρά της κοίτης του Αλφειού. Αυτός ο δρόμος ήταν ακόμη ο σύνδεσμος των αθλητικών αγώνων που γίνονταν στην αρχαία Ολυμπία και στο Λύκαιο όρος. Αυτή τη διαδρομή « από Ηραίας προς Μεγαλόπολιν » ακολούθησε ο Παυσανίας. Τα πασίγνωστα αχνάρια του Ρωμαϊκού δρόμου (Ολυμπία – Μέλενα – Μεγαλόπολη) που σημειώνονται στον Πευτιγγέρειο Πίνακα (Tabula Peutigeriana).      

Η αρχαία Ηραία ήταν ένα σταυροδρόμι, ένας σημαντικός κόμβος επικοινωνίας την εποχή εκείνη που « υποδηλοί περίοδο ευδαιμονίας ». « Εις Ηραίαν εστάθμευαν και οι εις Ολυμπίαν μεταβαίνοντες και εκείθεν επανερχόμενοι Έλληνες .. οίτινες αφικνούντο εις την κοιλάδα ταύτην του Αλφειού, εφ’ όσον κινείται ως φαίνεται, γέφυραι συνεκέντρουν και την εκ Φιγαλείας και Μεσσήνης οδού της εις Ολυμπία αγούσης δημοσίας οδού ». Σε  αυτή την επίπεδη έκταση παραπλεύρως του ποταμού ήσαν αναμφιβόλως « αι περιγραφόμεναι υπό του Παυσανία οδοί », όπως η από την Ηραία προς Μεγαλόπολη αμαξιτή οδός.

Επίσης από την Ηραία προς την Αλιφείρα μεγάλος δημόσιος δρόμος, διανοίγεται ανάμεσα σε δεντροστοιχίες ψηλών δέντρων, δαφνών και μυρτών, των οποίων ενώνονται σε σχήμα στοάς, σύσκιες στοές. Καθώς και από την Ηραία προς την Ήλιδα μέσω του ποταμού Λάδωνα για να φτάσουμε στον Ερύμανθο.

Στην εποχή του Σόλωνος οι κάτοικοι της Ηραίας πέτυχαν εκατοντάχρονη συνθήκη με τους γείτονες Ηλείους – 527 π.χ. Η πρώτη ιστορική των Ηραιατών πράξη αναγράφεται σε χάλκινη πλάκα που βρέθηκε στην αρχαία Ολυμπία. Τότε άκμασε πολιτικά και στρατιωτικά το κράτος των Ηραιατών και παρουσίασε διπλωματική ικανότητα στις συμμαχίες της που την εξασφάλισε από κάθε εξωτερική επιβουλή. Τόση δύναμη απέκτησε ώστε κατέστη για μεγάλο διάστημα το κέντρο της Αρκαδικής Ομοσπονδίας (Κοινό των Αρκάδων) .

Νομίσματα Ηραιέων
Η αρχαία Ηραία εξέδιδε νομίσματα κοινά για όλο το χώρο του Κοινού των Αρκάδων. Τα πρώτο νομίσμα του Κοινού των Αρκάδων κόπηκε το 550 π.χ και ήταν το αρχαιότατο στην Αρκαδία. Το νόμισμα αυτό ήταν αργυρό τριώβολο με κεφαλή της θεάς Δεσποίνης  ή Ήρας και στην άλλη όψη έφερε την επιγραφή ΕRΑ. Από το 480 π.χ αρχίζει η δεύτερη σειρά κοπής νομισμάτων που σχετίζεται με τη διάλυση της Αρκαδικής Ομοσπονδίας. Ο τύπος του νομίσματος 480 – 234 π.χ δεν είναι πλέον η κεφαλή της Ήρας αλλά  Άρτεμις, Αθηνά, Πάν, θεότητες που η λατρεία τους ήταν διαδεδομένη σ’ όλη την Αρκαδία. Κατά το 210 π.χ κόπηκαν νομίσματα με επιγραφή « Αχαιών Κορτυνίων » . Ακόμα στα χρόνια της Ρωμαίικης κυριαρχίας οι Ηραιάτες δεν έπαψαν να κόβουν νομίσματα με τη διαφορά πως στη μια όψη ήταν χαραγμένο το κεφάλι του αυτοκράτορα. Συνολικά η Ηραία έκοψε 18 τύπους νομισμάτων.

Ιστορική Διαδρομή
Η Ηραιάτιδα χώρα ήταν μία από τις δεκατρείς περιοχές που υπήρχαν κατά την εποχή του Παυσανία. Τα σύνορα της χώρας εκτείνονταν στα ΝΔ της Αρκαδίας μεταξύ της Θελπουσίας προς Βορρά και της Μεγαλοπολίτιδος προς τα ΝΔ και της Ηλείας προς Δυσμάς κατά τη συμβολή του Λάδωνα και Ερύμανθου. Στην Τουθόα είναι τα σύνορα των Θελπουσίων και Ηραιατών, στο Πεδίον, όπως λένε οι Αρκάδες. Πλάι στις πηγές του Βουφάγου είναι τα σύνορα ανάμεσα στη Μεγαλόπολη και την Ηραία. Κατά τους Αρκάδες σύνορα ανάμεσα στην Ηραία και την Ήλιδα είναι ο Ερύμανθος, οι Ηλείοι όμως θεωρούν σαν διαχωριστικό σημείο της χώρας τους τον τάφο του Κοροίβου.

Η αρχαία Ηραία ήταν σημαντική πόλη των Ηραιέων « εγένετο πολυάνθρωπος και πλουσία χώρα και επέβαλεν εαυτήν εις τους πέριξ συνοικισμούς, εννέα εν όλω συνοικισμοί εν τη κοιλάδι του Αλφειού και επι των κλιτύων των δεξιά και αριστερά ταύτης ορέων ανήκον εις το κράτος της Ηραίας, όπως πιθανολογείται, η Αλίφειρα, Ήπειον και Ύπανα από την αριστερά όχθη του Αλφειού, καθώς Μελανεαί και Βουφάγιο από δεξιά όχθη, Ενισπίη, Στρατίη, Ρισπίη, παραποτάμιοι συνοικισμοί του Λάδωνα ακόμη και του Ογκείου στα σύνορα με την Θελπουσία και τον Λάδωνα ».

Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Ηραιάτες τάχτηκαν με τους Σπαρτιάτες, οι δε Μαντινείς με τους Αθηναίους. Το 418 π.χ οι Λακεδαιμόνιοι με τον Άγι Β’, βοηθούμενοι από τους Ηραιάτες νίκησαν τους Μαντινείς και Αργείους. Το 417 π.χ οι Ηραιάτες με τον Άγι νίκησαν υους Ηλείους και ανέκτησαν την πόλη Ήπειον (ΑΙΠΙΟΝ) « κειμένης μεταξύ Ηραίας και Μακίστου ».

Όταν ιδρύθηκε η Μεγαλόπολη από τον Επαμεινώνδα με τη σύμπτυξη 40 παλαιών Αρκαδικών πόλεων, από την Ομοσπονδία αυτή απείχαν η Ηραία και ο Ορχομενός. Την Αρκαδική Ομοσπονδία χτύπησε ο Αγησίλαος της Σπάρτης μετά των Ηραιατών. Όταν όμως επανήλθε στη Σπάρτη, οι Αρκάδες εκστράτευσαν εναντίον των Ηραιατών (369 π.χ) και πυρπόλησαν τα σπίτια τους. Έτσι αργότερα αναγκάσθηκαν οι Ηραιάτες να ταχθούν με το πλευρό της Αρκαδικής Ομοσπονδίας. Κατά το συνέδριο που έγινε στη Κόρινθο (337 π.χ) , η Αρκαδία αναγνώρισε τον Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο Β’ ως ηγεμόνα της Ελλάδος. Αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος κατέβηκε στη Πελοπόννησο (335 π.χ) για να γνωρίσει τους συμμάχους του πατέρα του, να ευχαριστήσει τους φίλους του και να φοβερίσει τους εχθρούς του, έφτασε και μέχρι την πατρίδα μας την Αρκαδία.  

Η νέα Αχαϊκή Συμπολιτεία ιδρύθηκε το 281 π.χ με σκοπό να ενωθούν όλες οι Ελληνικές πόλεις και ολόκληρος ο Ελληνισμός. Μια ανασύσταση με πολίτευμα « δημοκρατικό και πολυειδές ». Πρόκειται για μια συγκροτημένη καλά οργανωμένη ομοσπονδιακή ένωση. Το 240 π.χ η Ηραία έγινε μέλος της Συμπολιτείας.  Το 192 π.χ ο Μεγαλοπολίτης Φοιλοποίμην, ο έσχατος μεγάλος των Αρκάδων Ελλήνων ένωσε τη Σπάρτη με την Αχαϊκή Συμπολιτεία, ήταν όμως πολύ αργά, για να καταλήξει αργότερα η Πελοπόννησος Ρωμαϊκή επαρχία με το όνομα Αχαΐα. Επί Αυγούστου, η Ηραία και ολόκληρη η Αρκαδία, ήσαν πλέον χώρες παρακμασμένες. Ο Παυσανίας μας δείχνει καλύτερα την εικόνα της παρακμής « Πάντως πάσα μεταξύ των ορίων Ηραίας και Ορχομενού περιοχή παρείχεν όψιν τελείας παρακμής ». Τελευταία αναφορά της Ηραίας γίνεται από τον Πτολεμαίο και με τη πάροδο του χρόνου εξασθενημένη, εξέλιπεν τελείως.

Από ερανίσματα με τη πέννα του Νίκου Ι Κωστάρα

Α.Κ.Β